W roku 1989 doszło w Polsce do wielu historycznych przemian. Były one efektem wieloletniej walki Polaków o wolność i demokratyzację życia publicznego. Przemiany te zostały zainicjowane obradami „okrągłego stołu”, toczącymi się od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r., do których wspólnie zasiedli przedstawiciele strony partyjno-rządowej, opozycji solidarnościowej oraz Kościoła. W wyniku podjętych wówczas postanowień doszło do pierwszych od 1945 r. częściowo wolnych wyborów do Parlamentu, w których pełny sukces odniosła strona opozycyjna. Pozwoliło to następnie na odrzucenie systemu komunistycznego na rzecz demokratycznego, odzyskanie przez Polskę pełnej suwerenności, wyprowadzenie z kraju okupacyjnych wojsk sowieckich oraz wprowadzenie, w sferze gospodarczej, wolnego rynku.

Przemiany dokonały się również w dziedzinie polityki wyznaniowej. Uwidoczniło się to przede wszystkim odstąpieniem od dotychczasowej polityki antykościelnej. Na mocy ustawy sejmowej z dnia 17 maja 1989 r. Kościół katolicki w Polsce otrzymał m.in. osobowość prawną, wolność religijną, swobodę w prowadzeniu działalności duszpasterskiej, prawo organizowania stowarzyszeń religijnych, dostęp do środków masowego przekazu. Dalszymi krokami normalizującymi relacje Państwo-Kościół w Polsce były też: nawiązanie stosunków dyplomatycznych ze Stolicą Apostolską (17 lipca 1989), powrót nauczania religii do szkół (2 maja 1990) oraz przywrócenie Ordynariatu Polowego (21 stycznia 1991).

Ta sprzyjająca sytuacja polityczno-wyznaniowa wpłynęła na podjęcie decyzji o przeprowadzeniu reorganizacji struktur polskiego Kościoła. Jej realizacją zajął się głównie nuncjusz apostolski abp Józef Kowalczyk. Na przygotowany przezeń projekt reorganizacji diecezji niewielkie zmiany naniósł jeszcze osobiście papież Jan Paweł II. Następnie, w dniu 25 marca 1992 r. została ogłoszona bulla papieska „Totus tuus Poloniae populus”, na mocy której reorganizacja struktur Kościoła katolickiego w Polsce stała się faktem dokonanym. Od tego czasu Kościół rzymskokatolicki w Polsce składał się z 13 metropolii, obejmujących swym zasięgiem 38 archidiecezji i diecezji, archidiecezji łódzkiej, podlegającej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej oraz diecezji wojskowej.

W wyniku tej reorganizacji utworzona została też diecezja rzeszowska. Trzeba tu jednak dodać, że jej powstanie nie było brane pod uwagę we wstępnych projektach podziału. Jeszcze w sierpniu 1991 r. podczas kongregacji katechetycznych biskupi przemyscy mówili tylko o planowanej diecezji stalowowolsko-sandomierskiej. Dopiero na życzenie Jana Pawła II uwzględniono w projektach podziału administracyjnego Kościoła polskiego utworzenie diecezji rzeszowskiej. Nieoficjalną jeszcze informację o jej powstaniu bp Ignacy Tokarczuk przekazał już w pierwszych miesiącach 1992 r. proboszczowi parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Rzeszowie ks. Stanisławowi Macowi, oświadczając jednocześnie, że jego kościół będzie katedrą. Natomiast w dniu 17 marca 1992 r. krakowski biskup pomocniczy Kazimierz Górny otrzymał od nuncjusza apostolskiego abp. Józefa Kowalczyka pismo informujące go, że został ordynariuszem nowo utworzonej diecezji rzeszowskiej. Te fakty poprzedziły oficjalne ogłoszenie decyzji papieskiej.

Diecezja rzeszowska powstała więc w dniu 25 marca 1992 r., na mocy bulli „Totus tuus Poloniae populus”. Zasięgiem terytorialnym objęła tereny wydzielone z dwóch diecezji: przemyskiej i tarnowskiej. Jako diecezja sufraganalna weszła w skład metropolii przemyskiej. Jej pierwszym biskupem ordynariuszem, jak wyżej wspomniano, został bp Kazimierz Górny, zaś biskupem pomocniczym – bp Edward Białogłowski. Nadto na mocy bulli papieskiej katedrą został kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Rzeszowie, a patronami diecezji – bł. bp Józef Sebastian Pelczar (od 2003 r. święty) i bł. Karolina Kózka, dziewica i męczennica.