Nowe zasady formacji kapłańskiej biskupi przyjęli podczas 384. zebrania plenarnego KEP w październiku ub. roku. Inspiracją do powstania dokumentu było opublikowane w 2016 r. przez Watykan „Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis”. Zastąpiło ono „Ratio fundamentalis” z 1985 r. Zanim „Ratio institutionis sacerdotalis pro Polonia” zostanie jednak wprowadzone w życie, wymaga jeszcze zatwierdzenia ze strony Stolicy Apostolskiej.

„Ratio institutionis sacerdotalis pro Polonia” zostało opracowane przez Zespół ds. przygotowania nowych zasad formacji kapłańskiej w Polsce, który działał przy Komisji Duchowieństwa pod przewodnictwem bp. Damiana Bryla. Podstawowy zespół wspierała Grupa ds. przygotowania Ratio Studiorum. W trakcie prac konsultowano się ze środowiskami formacji kapłańskiej i akademickiej w Polsce, duszpasterzami powołaniowymi, wychowawcami w seminariach duchownych, kapłanami odpowiedzialnymi za stałą formację prezbiterów, dziekanami wydziałów teologicznych i m.in. ze stowarzyszeniami teologicznymi.

W oczekiwaniu na recognitio biskupi na 387. zebraniu plenarnym (Łódź-Pabianice) zdecydowali o kontynuowaniu prac nad dostosowaniem zasad "Ratio pro Polonia" do konkretnych warunków formacji seminaryjnej tak, aby z chwilą zatwierdzenia przez Stolicę Apostolską wszystkie zaangażowane w ten proces instancje były gotowe do działania.

Wyznaczono sześć kierunków dalszej pracy po zatwierdzeniu "Ratio". Są to: propagowanie ducha dokumentu, dopracowanie kwestii szczegółowych co do etapów formacji, takich jak okres propedeutyczny i okres pastoralny oraz m.in. udoskonalenie kryteriów rozeznawania; tworzenie dokumentów aplikujących nowe zasady formacji kleryków na poziomie lokalnym (nowelizacja statutów i regulaminów seminariów duchownych oraz projekty formacyjne), a także formacja nowych przełożonych i wykładowców w tychże seminariach.

Podziel się cytatem

Wzorcowy projekt dostosowania statutu seminarium duchownego do wskazań "Ratio pro Polonia" przygotował ks. prof. Leszek Adamowicz z Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL. Ma także powstać podobny projekt typiczny dotyczący kwestii wychowawczych. Prace wdrożeniowe koordynować będzie powołany przez biskupów Zespół ds. wprowadzania "Ratio pro Polonia".

Biskupi zdecydowali też o organizowaniu corocznych spotkań rektorów i ojców duchownych wyższych seminariów duchownych w Polsce, na których będą pogłębiać znajomość założeń "Ratio" i dyskutować nad jego konkretnymi założeniami w odniesieniu do lokalnych warunków danego środowiska seminaryjnego.

Innym, funkcjonującym już rozwiązaniem, potrzebnym do propagowania zasad nowego "Ratio" są sesje formacyjne. Odbyła się już sesja o podstawowych założeniach "Ratio" w Krakowie (3-5 marca br.), a zaplanowano jeszcze sesję o roku propedeutycznym (Gniezno, 3-5 listopada br.) i sesję wszystkich środowisk zaangażowanych w proces formacyjny kleryków, która ma się odbyć w lutym 2021 r. w Krakowie.

Polski dokument zwraca uwagę na kryteria, jakie powinny towarzyszyć przyjęciu kandydata do seminarium duchownego. Należy więc wymagać: zdolności do życia we wspólnocie, podstawowej dojrzałości osobowościowej, uczuciowej, religijnej, moralnej, intelektualnej, a także zdrowia fizycznego i psychicznego.

Zasadnicza idea towarzysząca formacji przyszłych księży zakłada, aby formować "uczniów misjonarzy, «zakochanych» w Nauczycielu, pasterzy «o zapachu owiec», którzy żyją pośród nich, aby im służyć i nieść im Boże miłosierdzie. Dlatego jest konieczne, aby każdy kapłan zawsze czuł się uczniem w drodze, stale potrzebującym całościowej formacji, rozumianej jako ciągłe upodabnianie się do Chrystusa”.

W konsekwencji prezbiterzy mają być gotowi do ewangelicznego stylu życia jako uczniowie Jezusa i do podjęcia misji apostołów we współczesnym świecie.

Dokument wskazuje dalej na najważniejsze sfery formacji kapłańskiej, spośród których żadnej w procesie wychowania przyszłych księży nie można zaniedbać. Są to: formacja ludzka, duchowa, intelektualna i pastoralna.

Nowością „Ratio pro Polonia” jest uwrażliwianie przyszłych kapłanów na problem wykorzystywania seksualnego małoletnich. Seminarzyści już od początku formacji powinni posiąść wrażliwość, umożliwiającą skuteczną ochronę dzieci i młodzieży przed wszelkimi formami przemocy i wykorzystania, głównie o charakterze seksualnym. Powinni też nabyć „wiedzę w zakresie odpowiedzialności, na forum kościelnym i państwowym, za przestępstwa przeciwko szóstemu przykazaniu, w szczególności popełnione z osobami małoletnimi” oraz poznać wszystkie procedury prawne Kościoła powszechnego i partykularnego, określające tryb postępowania na wypadek zaistnienia podobnych wydarzeń.

Dlatego na etapie przyjmowania kandydata do seminarium lub instytutu życia konsekrowanego konieczne jest wstępne rozeznanie jego dojrzałości psychoseksualnej oraz ewentualnych trudności czy zaburzeń w tej materii. Natomiast „w przypadkach stwierdzenia występowania zaburzeń w sferze psychoseksualnej kandydata nie należy go przyjmować”. Nie mogą być także przyjęci do seminarium „ci, którzy są aktywni homoseksualnie, mają utrwalone tendencje homoseksualne lub wspierają tak zwaną „kulturę gejowską”.

Nowe zasady wymagają wprowadzenia tzw. roku propedeutycznego, rozumianego jako „rok pomostowy” pomiędzy światem, z którego przychodzą kandydaci, a początkiem właściwych studiów w seminarium. Powinien być to „czas pogłębionego rozeznawania decyzji i położenia solidnych, kerygmatycznych podwalin pod życie duchowe”. Kandydat na kapłana nabiera wówczas także zdolności na drodze ascezy i metodycznej, regularnej pracy nad sobą. Przy zbyt małej liczbie osób z danej diecezji potrzebne jest utworzenie międzydiecezjalnego ośrodka propedeutycznego.

Głównym celem tego etapu jest budowanie osobowej więzi seminarzysty z Jezusem Chrystusem przez poznawanie Go, podążanie za Nim, przyjmowanie Jego stylu myślenia i wartościowania, wchodzenie w tajemnice i dynamikę królestwa Bożego oraz stawanie się misjonarzem Ewangelii. Etap ten zbiega się z dwuletnią formacją filozoficzno-humanistyczną. Jest to droga przejścia od subiektywnej, indywidualistycznej wizji kapłaństwa do doświadczenia wybrania przez niezasłużoną łaskę i miłosierdzie.

Etap upodabniania się do Chrystusa jest zorientowany ku przygotowaniu do sakramentu święceń. Celem tego etapu jest „pasterskie upodobnienie seminarzysty do Chrystusa”. Na tym etapie – który zbiega się z czasem studiów teologicznych - podczas wykładów i ćwiczeń – szczególnie z katechetyki, homiletyki, liturgiki, duchowości, teologii pastoralnej i duszpasterstwa rodzin – alumni zdobywają wiedzę oraz wstępne umiejętności duszpasterskie.

Podziel się cytatem

Przestrzenią praktyk duszpasterskich mogą być zarówno kościelne, jak i świeckie środowiska, w których seminarzyści powinni podejmować coraz większą odpowiedzialność za powierzone im osoby i dzieła. Wskazane jest, aby praktyki dotyczyły nie tylko liturgii i katechezy, lecz także ewangelizacji, służby bliźnim, posługi w hospicjach, ośrodkach dla osób niepełnosprawnych.

Etap pastoralny – zwany też „etapem syntezy powołaniowej” - rozpoczyna się po zakończeniu studiów akademickich. Dzieje się to na szóstym roku formacji, gdy przychodzi także pora na „ewaluację dotychczasowej wędrówki i na decyzję o święceniach”.

Autorzy dokumentu podkreślają, że winien być to również czas „uczenia się wierności i pasterskiego stylu bycia wobec powierzonych osób i wspólnot, jak również nabierania nawyku szukania tych, którzy są poza Kościołem”.

Kandydaci do święceń powinni mieć odpowiednie przygotowanie intelektualne, zwieńczone ukończeniem studiów teologicznych (magisterium). Wśród innych niezbędnych kryteriów wymienia się na pierwszym miejscu zażyłą i synowską więź z Bogiem. Wymagana jest także zdolność do zachowania celibatu.

Różne przejawy ludzkiej niedojrzałości powinny być solidnie rozeznane, gdyż mogą być symptomem głębszych trudności, które zaprowadzą do niezdatności pełnienia posługi kapłańskiej.

Ostateczną decyzję o udzieleniu święceń podejmuje biskup we współpracy z władzami seminarium duchownego.

Integralną część dokumentu stanowi „Ratio Studiorum”, część poświęcona intelektualnemu kształtowaniu przyszłych kapłanów. Obejmuje ono etapy formacji intelektualnej, filozoficznej i teologicznej oraz etap propedeutyczny. Formacja intelektualna rozumiana jest nie tylko jako przestrzeń wiedzy czy narzędzie do zdobywania większej ilości informacji z poszczególnych dyscyplin. Ma ona pomóc prezbiterom wsłuchiwać się uważnie w Słowo Boże oraz w głos wspólnoty kościelnej tak, aby nauczyli się rozeznawać znaki czasów.

Pierwszy etap studiów stanowi dwuletnie studium filozofii, które kończy się egzaminem z całości filozofii. Potem następują studia teologiczne, uwzględniające wszelkie zasady i normy akademickich studiów wyższych. Etap ten wieńczy magisterium, niezbędne do uzyskania święceń kapłańskich.

Dokument zwraca uwagę, że w ramach formacji intelektualnej studia muszą prowadzić alumna nie tylko do zdobycia wiedzy, lecz również do nabycia umiejętności krytycznej refleksji w oparciu o źródła teologiczne oraz do ukształtowania potrzeby ciągłej formacji intelektualnej.

Ostatni rozdział „Ratio Institution Sacerdotalis pro Polonia” postuluje potrzebę i określa zasady stałej formacji, jakiej powinien podlegać księża na każdym etapie swego życia, gdyż „powołanie do bycia uczniem Jezusa, Jego misjonarzem i pasterzem nigdy się nie kończy”.