Byłoby tak, gdyby się odrzuciło wiarę w życie przyszłe i w powszechne zmartwychwstanie. Cytat stanowiący tytuł tych rozważań to wypowiedź Judy Machabeusza. Warto przypomnieć okoliczności, w których Juda wypowiedział te słowa.

Otóż było tak: "Dnia następnego - a był już najwyższy czas po temu - poszli wojownicy Judy, żeby pozbierać ciała (swoich) poległych i pochować je wśród ich krewnych w grobach rodzinnych. Otóż zobaczyli, że wszyscy polegli mieli pod swoimi szatami ukryte amulety bożków z Jamnii, czego prawo bardzo surowo Żydom zabraniało. Wtedy stało się dla wszystkich jasne, że ludzie ci właśnie dlatego polegli. Nie zostało więc nic innego, jak tylko uwielbiać Pana, sprawiedliwego Sędziego, który wydobywa na światło to, co jest ukryte. Równocześnie odprawili także modły błagalne, prosząc Boga, aby ujawnione winy zostały całkowicie wymazane. Szlachetny Juda zaś napomniał ludzi, żeby się strzegli grzechu i byli czyści, nie zapominając ani na chwilę o tym, co spotkało owych dopiero co poległych za ich wykroczenia. Poza tym przeprowadzono zbiórkę pieniędzy, w której wszyscy wzięli udział. Zebrano i posłano do Jerozolimy około dwóch tysięcy drachm srebrnych na ofiarę przebłagalną za grzechy. Juda postępował tak szlachetnie i dzielnie, ponieważ wierzył w zmartwychwstanie. Gdyby bowiem nie spodziewał się, że polegli zmartwychwstaną, byłoby rzeczą zbyteczną i bezsensowną modlić się za zmarłych. Miał też przed oczyma ową hojną zapłatę czekającą na tych, którzy umierają pobożnie. Święta to i pobożna myśl! Dlatego kazał złożyć ofiarę za zmarłych, aby zostali uwolnieni od grzechu" (2 Mch 12, 39-45).

Całą tę wypowiedź, a zwłaszcza ostatnie zdanie powyższego tekstu, uważa się powszechnie za dowód biblijny na istnienie czyśćca. Cytuje się ponadto dwa inne teksty starotestamentalne jako aluzje do stanu pozagrobowego zwanego czyśćcem. I tak pobożny Tobiasz starszy nakazuje swojemu synowi: "Nie żałuj twojego chleba przy pogrzebie sprawiedliwego..." (Tb 4, 16). Ten "chleb pogrzebowy" to nie jest dar przekazywany zmarłemu i razem z jego ciałem składany do grobu. Jest to jałmużna posiadająca określone właściwości ekspiacyjne. Mędrzec Pański zaś udziela takiej rady: "Z każdym, kto żyje, dziel się swymi dobrami i nawet zmarłym nie odmawiaj miłości" (Syr 7, 33). Miłość okazywana zmarłym to nic innego jak wyraz specyficznego o nich zatroskania i gotowość pośpieszenia im z duchową pomocą.

W Nowym Testamencie jest także kilka tekstów wskazujących na możliwość odmiany losu człowieka na lepsze po jego fizycznej śmierci. I tak np. w Ewangelii Mateusza jest mowa o tym, że niektóre grzechy nie będą odpuszczone ani w tym, ani w przyszłym życiu (Mt 12, 32), co oznacza, że są takie grzechy, na których odpuszczenie można liczyć, jeśli nie w życiu doczesnym, to w wiecznym. U tego samego Mateusza są wspomniani dłużnicy, którzy nie będą uwolnieni ze stanu przyszłego uwięzienia "dopóki nie wypłacą się do ostatniego grosza" (Mt 5, 26; por. Łk 12, 59).

Opisując różne rodzaje posługi apostolskiej Paweł mówi: " Ten którego budowla wzniesiona na fundamencie przetrwa, otrzyma zapłatę; ten zaś, którego dzieło spłonie, poniesie szkodę, sam wprawdzie ocaleje, lecz jakby przez ogień" (1 Kor 3, 14n). Niektórzy, zwłaszcza starsi, egzegeci we wspomnianym tu ogniu widzieli aluzję do doświadczeń ekspiacyjnych czyśćca. Słuszniej chyba jednak byłoby uważać ten tekst za wypowiedź na temat sądu ostatecznego. Również nie wydaje się posiadać związku z czyśćcem wypowiedź Pawła z 1 Kor 15, 29. Według proponowanej, nieco innej niż tradycyjna, interpretacji słowa Apostoła należałoby odczytać tak: "Bo inaczej, czegóż dokonują ci, co przyjmują chrzest? Czyż ( chrzcząc się) są dla umarłych?". Chodziłoby o to, że jeśli się nie wierzy w przyszłe zmartwychwstanie, jeśli wszystko kończy się dla człowieka w momencie jego fizycznej śmierci, to nie bardzo ma sens także przyjmowanie chrztu. Wzmiankę o zginaniu kolan na imię Jezus przez istoty znajdujące się nie tylko w niebie, lecz także pod ziemią ( Flp 2, 10), wielu też uważa za aluzję do czyśćca.

Nie bez znaczenia jest również dość powszechna wiara ludu Bożego w możliwość oczyszczenia się po śmierci z grzechów powszednich, nie odpuszczonych w życiu ziemskim. Świadczą o tej wierze już najstarsze napisy nagrobkowe, zawierające prośby skierowane do żywych, by swą modlitwą wspierali zmarłych. Wyrazem tej samej wiary są również liczne formularze Mszy św. za zmarłych a także, istniejące przynajmniej od czasów średniowiecza, bractwa i stowarzyszenia, mające na celu wspomaganie dusz czyśćcowych przez modlitwę, ćwiczenia pokutne i uczynki miłosierne. Wreszcie, również w celu niesienia pomocy duszom czyśćcowym powstało tylko w XIX wieku kilka zgromadzeń zakonnych ( np. Wspomożycielki Dusz Czyśćcowych, Paryż 1856, polskie Wspomożycielki Dusz Czyśćcowych, Nowe Miasto 1892; Stowarzyszenie Diecezjalne Niepokalanej Dziewicy i Wspomożycielki Dusz Czyśćcowych - tzw. Stanisławici).

Katechizm Kościoła Katolickiego mówi o czyśćcu: "Ci, którzy umierają w łasce i przyjaźni z Bogiem, ale nie są jeszcze całkowicie oczyszczeni, chociaż są już pewni swego wiecznego zbawienia, przechodzą po śmierci oczyszczenie, by uzyskać świętość konieczną do wejścia do radości nieba.

To końcowe oczyszczenie wybranych, które jest czymś całkowicie innym niż kara potępionych, Kościół nazywa "czyśćcem". Naukę wiary dotyczącą czyśćca sformułował Kościół przede wszystkim na Soborze Florenckim i na Soborze Trydenckim.

Nauczanie to opiera się także na praktyce modlitwy za zmarłych, o której mówi już Pismo Święte: "Dlatego właśnie (Juda Machabeusz) sprawił, że złożono ofiarę przebłagalną za zabitych, aby zostali uwolnieni od grzechu" (2 Mch 12, 45). Kościół od początku czcił pamięć zmarłych i ofiarował im pomoce, a w szczególności Ofiarę eucharystyczną, by po oczyszczeniu mogli dojść do uszczęśliwiającej wizji Boga. Kościół zaleca także jałmużnę, odpusty i dzieła pokutne za zmarłych" (KKK 1030-32).

Nauka Kościoła o czyśćcu powinna nas wprowadzać w nie lada zdumienie. Chodzi przecież o to, że my biedni, grzeszni ludzie możemy się przyczynić do skrócenia cierpienia tych, którzy już są zbawieni, choć samo oglądanie przez nich oblicza Bożego jest nieco odłożone w czasie. I to właśnie my możemy sprawić, że ten czas zostanie skrócony. Aż nieprawdopodobne a jednak prawdziwe.

Nie ma już chyba co dowodzić, że powinniśmy z danych nam możliwości skorzystać. Skłania nas do tego specyficzna nadprzyrodzona arytmetyka, którą sam Jezus Chrystus tak oto zaleca: "Ktokolwiek poda kubek wody jednemu z tych maluczkich... zaprawdę mówię wam, nie minie go nagroda" (Mt 10, 42; por. Mk 9, 41). Takie jest też przesłanie przypowieści o nieuczciwym włodarzu, którego zatroskanie o życie przyszłe znalazło wyraźne uznanie u Jezusa (Łk 16, 1-8). Jak więc żywi spiesząc z pomocą zmarłym sami umierać będą z nadzieją, że im też ktoś okaże kiedyś modlitewne współczucie.

Wszystko to warto mieć na uwadze u progu listopada, miesiąca poświęconego modlitwom za zmarłych. Niech nasza pamięć o tych, co odeszli nie sprowadza się jedynie do zostawienia kwiatka na ich grobie, choć to także bardzo piękny zwyczaj.