Poznali się w stanie wojennym na Jasnej Górze i od razu poczuli duchową więź, jakby znali się od zawsze. Zdzisław Sowiński, przyjaciel Wojciecha Kilara, pomysłodawca i współreżyser filmu o nim oraz autor m.in. dwóch wystaw fotograficznych, nie widzi w tym przypadku. Sam mocno związany z Jasną Górą przyznaje z przekonaniem: „Ja chyba po tom się narodził, żeby spotkać Wojtka i zaświadczyć o jego świętości”.

Z nami dzieli się opowieścią o tym, jak niezwykłym człowiekiem był jeden z najznamienitszych polskich artystów, który wyznał, że nieważne, czy dany utwór jest requiem, mszą lub pasją. „To również mogą być adagio, menuet, polka, krakowiak, jakaś piosneczka – byle ta muzyka była święta, czyli po prostu dobra i czysta”.

Zanurzony w duchowości

– Wojciech był umocowany w rzeczywistości i w duchowości. Nazwałbym go mistrzem duchowej głębi i niuansów duszy – bo jak nikt potrafił wyłuskiwać z gąszczu wielości te najistotniejsze rzeczy. A mówił o tych sprawach bardzo prosto: „Ja z Panem Bogiem nie będę dyskutować. Bo jak można dyskutować z czymś bezgranicznie dobrym?”.

Z naszych rozmów wynikało, że ma ogromną wiedzę teologiczną, filozoficzną; że w małym palcu ma polską i światową literaturę, nie mówiąc o oczywistej wiedzy muzycznej.

Parafianin

Był czynnym parafianinem. Mało, że ufundował dzwony do „swojego” kościoła, on żył tą parafią jako wspólnotą, mocno się w niej udzielał. Kluczową rolę w życiu Wojtka odegrała Jasna Góra, codzienność jednak wypełniała parafia. To niezwykłe we współczesnym zwariowanym świecie, gdzie ci tzw. wielcy na ogół albo źle mówią o Kościele, albo obojętnie milczą.

Wojtek miał brewiarz kapłański i codziennie go odmawiał. To go umacniało duchowo. Mówił: ofiarowuję to za kapłanów, którzy ten obowiązek zaniedbują. W ogóle bardzo cenił kapłanów.

Czuł się ogromnie związany z Kościołem jako jego członek, wykazywał się jednak dużą tolerancją, bo wiedział, że dobro w chrześcijaństwie można realizować na różnych szczeblach. Zdawał sobie sprawę, że Kościół ze swej natury jest święty – daje jednocześnie szansę na duchowe odradzanie się – i to jest jego siła.

Modlitwa jak tlen

W każdej marynarce miał różaniec. Bo Różaniec to była jego codzienna modlitwa, podobnie jak Apel Jasnogórski. Były dla niego jak tlen.

Kiedyś zaprosił mnie do Warszawy, jechaliśmy jego samochodem wraz z jego ukochaną żoną Basią. W drodze odmawialiśmy Różaniec. Ale jedno, co mnie szczególnie uderzyło – przed każdą kapliczką, każdym krzyżem, kościołem czynił znak krzyża św. To było dla niego naturalne, po prostu zawsze tak robił.

Przyjaźń

Wojtek bardzo długo się zaprzyjaźniał. Nigdy mnie nie odrzucał, ale zdawałem sobie sprawę, że był bardzo wyczulony na to, by nie tracić czasu – nie poświęcać go ludziom, którzy próbowali go osłabiać duchowo. Wierzył, że szatan ima się w tym względzie różnych sposobów, i bardzo się tego obawiał. Wiedziałem przy tym, że przyjaźnić się z Wojtkiem to musieć zachowywać się bardzo moralnie i etycznie. Bo on nie akceptował duchowej bylejakości. Był szalenie tolerancyjny, ale tutaj miał najwyższe wymagania.

Szybko zauważyłem, że nadajemy na tych samych falach. Traktuję to w kategoriach prawie że cudu, bo zwykle ludzie przecież się różnią, a u nas... to była zbieżność absolutna. Nie trwoniliśmy czasu na czcze gadanie, tylko skupialiśmy się na pogłębianiu pewnych wartości.

Pewnego dnia powiedziałem: „Wojtku, obawiam się, że zbyt mocno absorbuję cię swoją osobą, może należałoby ograniczyć nasze kontakty”. A on na to: „Zdzisiu, tylko nie to... Ty jesteś moim największym przyjacielem”. To dodało mi odwagi. Potrzebowaliśmy się nawzajem.

Kiedyś zaproponował, byśmy nie mieli przed sobą żadnych tajemnic. Były między nami maksymalna otwartość i bezgraniczne zaufanie. Był bardzo szczery i wszystko, co mówił, musiało mieć pokrycie w rzeczywistości. Czystość absolutna. Dużo mi powiedział o swoim życiu, w którym wiele momentów było naprawdę dramatycznych... Rok 1981 – publiczny sprzeciw Wojciecha wobec stanu wojennego – spowodował odcięcie wszelkich źródeł dochodu. Basia i Wojciech mieli przed sobą widmo głodowania. Wówczas powiedziałem: „Wojteczku, wytrwaj, a zwyciężysz”. Znalazłem sposób, aby im pomóc. I to była nasza wielka tajemnica. Zdawaliśmy sobie jednak sprawę, że życie Wojtka jest zagrożone.

Jasna Góra

Wojtek żywił ogromne nabożeństwo do Matki Bożej Jasnogórskiej.

Po każdym jego wyjeździe z Jasnej Góry wieczorem rozmawialiśmy przez telefon. I to były bardzo długie rozmowy. Biły wtedy z niego taka niewysłowiona radość i wdzięczność. Nieraz mówił: „Wyjeżdżałem do Częstochowy taki jakiś stłumiony, a wracam pełen radości”. U niego to było autentyczne. A ja już wtedy byłem przekonany, że to jest człowiek prawdziwie maryjny. Powtarzał: „Kto nie kocha Maryi, nie wie, ile traci”.

Im więcej o tym myślę, tym większego nabieram przekonania, że gdybym przed laty nie znalazł się na Jasnej Górze i nie związał się z nią tak mocno, gdyby ojcowie paulini nie obdarzyli mnie takim zaufaniem i nie poznałbym tak dobrze tego miejsca, to nigdy bym nie spotkał Wojtka w tym wymiarze. Również gdyby nie Jasna Góra, nigdy by nie powstał film o Wojtku takim, jaki był naprawdę. To jest logiczny ciąg życia. Zaryzykuję stwierdzenie, że to są dowody na istnienie Pana Boga.

Dewot, który bał się pychy

Chyba jak każdy, kto coś w życiu osiągnął, miał swoich cichych wrogów. Nadali mu nawet przydomek: dewot. Nie zdawali sobie jednak sprawy, że on przez to jeszcze bardziej będzie pogłębiał swoją wiarę i czuwał nad sobą. Kiedyś powiedział, że jeżeli ktoś chce się na nim wzorować, to bardzo dobrze, ale nikomu nie zamierzał nic narzucać. To był z jego strony prawdziwy heroizm, że do końca skutecznie opierał się naporowi środowiska – potężnego, opiniotwórczego.

Za największy grzech człowieka uważał pychę. Mówił o niej, że jest matką wszystkich grzechów. I miał świadomość, że gdyby wpadł w sidła pychy, to byłby jego koniec – jako człowieka, a nawet jako artysty. Nieraz nie sposób było mu powiedzieć coś miłego, bo reagował słowami: nie wpędzaj mnie w pychę! Był człowiekiem bardzo wymagającym, ale najwięcej wymagał od siebie. Mawiał: „Jeżeli mam oczekiwania wobec innych, to przede wszystkim sam muszę być w porządku. Od siebie zaczynam”.

Skromność

Żył bardzo skromnie, do samego końca. Długo nie miał własnego domu, a był niesamowitym „domusiem”. Jego prywatność, dom – to była świętość.

Miał zdrowy dystans do rzeczy doczesnych. Powiedział mi kiedyś: „Zdzisiu, ja nie jestem kolekcjonerem banknotów” – i tego się trzymał. Uważał, że pieniądz jest dobrym sługą, ale złym panem. Trzeba nad tym czuwać, aby nie wpaść w sidła zła.

Jego sytuacja materialna się polepszyła, gdy zaczął pisać muzykę do zagranicznych filmów. Ale on nigdy sam o to nie zabiegał. Już w Hollywood, gdy muzycy nagrywali jego muzykę, on bardzo szybko akceptował to, co grają. Gdy dowiedział się, że w ten sposób de facto zmniejsza ich dochody – bo im więcej prób, tym większa gaża – autentycznie się tym zmartwił, miał poczucie winy.

Dobro: słowo klucz

„Zdzisiu, cóż by były warte twoja fotografia, twoje filmy, moja muzyka, gdybyśmy nie szukali dobra”... Wojtek miał właściwy układ wartości. Kierował się prostą zasadą: jeśli nie będziesz dobrym człowiekiem, to nie będziesz dobrze tworzył. To było zbieżne z tym, co sam myślę o życiu, ale on to nazwał wprost. To wypływało u niego z serca, z głębi. Z przekonania. Powiedział mi kiedyś, że chciałby, aby go zapamiętać jako dobrego człowieka...

Był bardzo wrażliwy na krzywdę innych. Ilekroć był w aptece, nasłuchiwał, czy ktoś nie potrzebuje pomocy w zapłaceniu za lekarstwa. Gdy komuś brakowało, on płacił. W ogóle pomagał wielu ludziom, ale się tym nie chwalił.

Pamiętam też taką przedziwną sytuację, której sam byłem świadkiem. Szliśmy razem i w okolicy Jasnej Góry Wojtek rozglądał się, czy komuś nie trzeba pomóc przejść przez ulicę. Zauważył jedną panią, a przyglądała się temu milicja. Ktoś uznał, że on tę panią zaczepia, milicjanci zaczęli go legitymować. A on chciał tylko zwyczajnie, po ludzku pomóc... Diabeł podsuwał mu takie próby: chcesz pomóc? Pomagaj, ale licz się z tym, że czasem otrzymasz za to karę.

Patron na dziś

Dużo rozmawialiśmy o Polsce, to były długie, czasem trudne rozmowy. Bardzo przeżywał – wspólnie przeżywaliśmy – co niedobrego się działo w kraju. Wielki polski patriota. I uważam, że to jest dobry patron na nasze czasy. Wielki człowiek tego świata, który hardo mówi: nie tędy droga! Nazywajcie mnie dewotem, poniewierajcie mnie, ale mnie nie zmienicie, jeżeli chodzi o te wartości, które uważam za najświętsze, największe. Mógł mieć bardzo dużo, a wybrał to, co najważniejsze. Realizował to w życiu, dawał przykład, nazywał rzeczy po imieniu. Uważał, że w życiu każdy czas jest dobry, o ile przyjmiemy go od Boga z wdzięcznością.

Świętość

Na kilka lat przed śmiercią odważyłem się powiedzieć mu: „Wojtku, uważam, że jeżeli się nie zmienisz, to będziesz kandydatem na ołtarze”. On spojrzał na mnie i po chwili milczenia odparł: „Oj, Zdzisiu, Zdzisiu...”. Na jego twarzy malowało się zaskoczenie, tak jakby chciał samemu sobie powiedzieć, że to chyba nieosiągalne. Ale jestem pewny, że to na trwałe utkwiło w jego duszy i sercu.

Po śmierci Wojtka te słowa do mnie powróciły – bo nic się nie zmieniło. Dużo analizowałem, myśli o tym wracały do mnie nieustannie. Pojawiły się też nowe fakty, które utwierdziły mnie w tym przekonaniu. Decyzję o moich zamiarach uzależniłem od rozmowy z ojcem archidiecezji częstochowskiej abp. Wacławem Depo. A on mnie umocnił i pobłogosławił.

Jest wiele osób, które tak jak ja mogą zaświadczyć, że Wojciech Kilar był naprawdę niezwykłym człowiekiem. Moim, i nie tylko moim, zdaniem – takim, który zasługuje na chwałę ołtarzy.