Zwyczajny konsystorz publiczny będzie ósmym za pontyfikatu Franciszka, a 27 sierpnia liczba kardynałów-elektorów wzrośnie do 132 (w tym 83 mianowanych przez papieża Franciszka). Jak wiadomo Paweł VI postanowił, że liczba uczestników konklawe nie powinna przekraczać 120. Należy zatem podkreślić, że do końca bieżącego roku liczba purpuratów uprawionych do udziału w ewentualnym konklawe zmniejszy się o sześciu (kard. Gregorio Rosa Chávez z Salwadoru ukończy 80 lat 3 września; kard. Rubén Salazar Gómez z Kolumbii - 22 września; kard. Giuseppe Bertello z Watykanu – 1 października; kard. Gianfranco Ravasi z Watykanu – 18 października; kard. André Vingt-Trois z Francji – 7 listopada; kard. Óscar Rodríguez Maradiaga SDB z Hondurasu - 29 grudnia). W kolejnym roku – 2023 wiek 80 lat ukończy jedenastu purpuratów.

Trzeci nadzwyczajny konsystorz papieża Franciszka

Choć zapowiadając spotkanie kardynałów Ojciec Święty nie mówił o nadzwyczajnym konsystorzu, to 29 i 30 sierpnia faktycznie dojdzie do takiego wydarzenia. Papież nazwał je spotkaniem wszystkich kardynałów, aby zastanowić się nad nową konstytucją apostolską „Praedicate Evangelium”. Spełnia to warunki dla zwołania nadzwyczajnego konsystorza.

Paragraf 353 Kodeksu Prawa Kanonicznego mówi, że „konsystorze bywają zwyczajne lub nadzwyczajne”. Kodeks następnie określa:

§ 2 Na konsystorz zwyczajny są zwoływani wszyscy kardynałowie, przynajmniej przebywający w Rzymie, w celu skonsultowania z nimi niektórych ważniejszych spraw, częściej jednak się zdarzających, albo dla dokonania niektórych szczególnie uroczystych aktów.

§ 3. Na konsystorz nadzwyczajny, który odbywa się wtedy, gdy przemawiają za tym szczególne potrzeby Kościoła lub konieczność rozważenia poważniejszych spraw, zwołuje się wszystkich kardynałów.

§ 4. Tylko konsystorz zwyczajny, na którym są dokonywane pewne uroczyste akty, może być publiczny, a więc taki, na który oprócz kardynałów dopuszcza się prałatów, przedstawicieli społeczności świeckich oraz innych zaproszonych.

Oczywiście 29 i 30 sierpnia na refleksji nad „Praedicate Evangelium” nie będzie wszystkich 226 kardynałów.

Na pewno będzie tam większość ze 132 elektorów. Łatwo przewidzieć, że absencje w tej kategorii będą minimalne. Natomiast wśród 94 purpuratów, którzy nie posiadają prawa do udziału w ewentualnym konklawe zapewne wielu zrezygnuje, czy to z powodu niemożności fizycznej, ciężkiej choroby czy długiego pobytu w szpitalu. W wielu krajach podróż do Rzymu i pobyt Wiecznym Mieście to decyzje podejmowane z dużą ostrożnością ze względu na wysokie koszty, ryzyko powikłań związanych z pandemią koronawirusa oraz wysokie letnie temperatury. Można założyć obecność 145-150 kardynałów.

Spotkanie, niezależnie od tego, jak zostanie nazwane i jak zostanie przedstawione, będzie w rzeczywistości, kanonicznie, konsystorzem nadzwyczajnym (oczywiście nie publicznym), trzecim za pontyfikatu papieża Franciszka.

Konsystorze nadzwyczajne od 1979 roku

Do ośmiu zwyczajnych konsystorzy publicznych papieża Franciszka mających na celu kreowanie kardynałów należy dodać dwa konsystorze nadzwyczajne.

Na pierwszym, który zgromadził kardynałów w dniach 20-21 lutego 2014 r., aby wypowiedzieli się na temat rodziny, relatorem był kardynał Walter Kasper.

Podczas swego drugiego konsystorza nadzwyczajnego, 12 lutego 2015 r.t, poświęconego reformie Kurii Rzymskiej, Ojciec Święty powiedział, że jej „zamierzonym celem jest sprzyjanie większemu zharmonizowaniu prac poszczególnych dykasterii i biur, żeby osiągnąć bardziej efektywną współpracę w tej absolutnej transparencji, która buduje autentyczną synodalność i kolegialność”.

Benedykt XVI nigdy nie zwołał nadzwyczajnego Konsystorza.

Natomiast św. Jan Paweł II uczynił to sześć razy, nakłaniając kardynałów do omówienia spraw wielkiej wagi, które następnie odcisnęły swoje piętno na historii minionych 40 lat życia Kościoła.

1) 5 - l 9 listopada 1979; obecnych 120 kardynałów

Tematy:

- Odnowienie Kurii Rzymskiej

- Relacja Kościół a kultura

- Sytuacja finansowa Stolicy Apostolskiej

2) 23 - 26 listopada 1982 r.; obecnych 97 kardynałów

Tematy:

- Lepsza organizacja i bardziej zadowalające funkcjonowanie Kurii Rzymskiej

- Rewizja Kodeksu Prawa Kanonicznego

- finanse watykańskie

Na zakończenie papież ogłosił Nadzwyczajny Rok Święty Odkupienia (25 marca 1983 – 22 kwietnia 1984).

3) 21 - 23 listopada 1985 r.; obecnych 122 kardynałów

Tematy:

- Zarys i pierwsza struktura konstytucji apostolskiej „Pastor bonus”, którą Ojciec Święty promulgował w 1988 r.

4) 4 - 6 kwietnia 1991 r.; obecnych 120 kardynałów

Tematy:

- Kościół wobec aktualnych zagrożeń życia - Głoszenie Chrystusa, jedynego Zbawiciela, a wyzwanie sekt

5) 13 - 14 czerwca 1994 r.; obecnych 114 kardynałów

Temat:

- Przygotowanie do Jubileuszu Roku 2000

6) 21 - 23 maja 2001 - obecnych 160 kardynałów

Temat:

- Perspektywy Kościoła na trzecie tysiąclecie w świetle „Novo millennio ineunte”

7) 20-21 lutego 2014, obecnych 150 kardynałów.

Temat:

- Kwestie małżeństwa i rodziny w perspektywie dwóch synodów o rodzinie

8) 12-13 lutego 2015, obecnych 165 kardynałów

Temat:

- Kwestie proponowanej reformy Kurii Rzymskiej.

Konsystorz nadzwyczajny 2022

Konsystorz nadzwyczajny 29 i 30 sierpnia otworzy pozdrowienie dziekana Kolegium Kardynalskiego, kard. Giovanniego Battisty Re, przemówienie Ojca Świętego i sprawozdanie na temat „Praedicate Evangelium”, prawdopodobnie autorstwa któregoś z kardynałów.

Jak zauważają watykaniści, chociaż podobnie jak w 1985 roku kardynałowie będą mówili o reformie Kurii Rzymskiej, to przed 37 laty kardynałowie zaczęli wymieniać między sobą poglądy, w sposób szeroki i ogólny, w momencie, gdy rodziła się idea reformy po reformie posoborowej św. Pawła VI. Obecnie, na drugim nadzwyczajnym konsystorzu papieża Franciszka, kardynałowie będą mówić o dokumencie, który już został promulgowany i już obowiązuje.

Oczywiście dla żadnego z nich nie jest to dokument nieznany. Wszyscy mieli okazję, na różne sposoby, uczestniczyć w tworzeniu nowej konstytucji. Nowość polega na tym, że będą mogli przedyskutować tę kwestię zbiorowo, twarzą w twarz, jak to się robi w kongregacjach poprzedzających konklawe i z pewnością podczas samego konklawe.

Zasadniczy temat zbliżającego się konsystorza można streścić w jednym pytaniu: jaką strukturę należy stworzyć jako służbę, jako prawdziwą diakonię, aby wspomagać Biskupa Rzymu w rządzeniu Kościołem, któremu przewodniczy w miłości?

Z tego, co można zebrać w niektórych kręgach watykańskich, kardynałowie udzielą poparcia reformie Franciszka, która jest akceptowana. Wszyscy jednocześnie zwrócą uwagę, że sukces - skuteczność i efektywność instrumentu - będzie można zmierzyć dopiero z upływem czasu i dlatego nie będzie można dokonać ogólnej oceny przed upływem pięciu lat.

Na konsystorzu nadzwyczajnym większość obecnych kardynałów będzie z nominacji Franciszka. Na drugim miejscu znajdą się mianowani przez Benedykta XVI, a na końcu bardzo nieliczni mianowani przez św. Jana Pawła II. W pierwszym nadzwyczajnym konsystorzu Franciszka, w lutym 2014 roku, było dokładnie odwrotnie. Dlatego niektórzy obserwatorzy przewidują, że podczas tych dwóch dni konsystorza pojawią się prawdziwi papabili i prawdopodobne trendy wyborcze.

O ile wiemy, na nadzwyczajnym konsystorzu nie będzie żadnych przemówień, planowanych interwencji ani sprawozdań. Zamiast tego będzie już złożony raport biskupa Marco Mellino, sekretarza Rady Kardynałów. Dotyczy on reformy Kurii i tego, jak musi ona ewoluować. Następnie kardynałowie powinni zostać zorganizowani w grupy językowe, podobnie jak to się dzieje podczas prac Synodu Biskupów, aby przedyskutować między sobą, a następnie pozostawić wszystko raportowi relatorów, którzy wyciągną wnioski.

Nie wiemy jeszcze, czy papież Franciszek wprowadzi kolejne reformy podczas konsystorza. Może jednak dojść do modyfikacji norm dotyczących tzw. sede vacante, czyli sytuacji prawnej w okresie po śmierci czy rezygnacji papieża z dalszego pełnienia swej posługi, koniecznej ze względu na to, że „Praedicate Evangelium”, czyli konstytucja apostolska regulująca funkcjonowanie Kurii, odwołała niektóre podstawowe urzędy działające podczas sede vacante, takie jak Kamera Apostolska.

Ale mówi się też o reformie zasad samego konklawe, zwłaszcza kongregacji generalnych czy spotkań poprzedzających konklawe. Kardynałowie - elektorzy mają pracować w grupach językowych i pozostawić wszystko w rękach sprawozdawców. Byłaby to bardzo znacząca reforma kongregacji generalnych, które tym samym straciłyby swoje dotychczasowe cechy obrad gremialnych.

Inną kwestią może być także dyskusja nad rolą papieża, który zrezygnował z dalszego pełnienia posługi Piotrowej, czy sytuacji, gdy papież może być obiektywnie niezdolny do rządzenia. Jest to kwestia kluczowa, biorąc pod uwagę postęp medycyny, który pozwala osobom z ciężkimi chorobami, takimi jak choroba Alzheimera, żyć przez wiele lat. Jeśli tego typu stan dopadnie papieża, to co należy zrobić?

Kardynał Oscar Andrés Rodriguez Maradiaga, koordynator prac Rady Kardynałów, również oświadczył 5 maja, że kwestia rezygnacji była tematem poruszanym jedynie podczas sesji roboczych Rady. To, co Kodeks Prawa Kanonicznego przewiduje w kwestii rezygnacji papieża, będzie musiało być uregulowane bardziej kompleksowo. Przestudiowanie niektórych możliwych reform powierzono jezuicie o. Gianfranco Ghirlandzie, kanoniście bardzo bliskiemu papieżowi Franciszkowi, który również zostanie mianowany kardynałem.